Với Doanh nghiệp, việc quản lý chi phí và tối ưu hóa thuế luôn là mối quan tâm hàng đầu của các doanh nghiệp. Tuy nhiên, không phải tất cả các phương pháp được sử dụng đều minh bạch và tuân thủ đúng quy định pháp luật. Đặc biệt, nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) đã và đang áp dụng những “thủ thuật” để tăng giá vốn hàng bán nhằm giảm lợi nhuận trên sổ sách, từ đó giảm nghĩa vụ thuế thu nhập doanh nghiệp.
Giá vốn hàng bán, theo định nghĩa đơn giản, chính là tổng chi phí mà doanh nghiệp phải bỏ ra để sản xuất hoặc mua vào những sản phẩm, hàng hóa đã bán được trong kỳ. Khi giá vốn càng cao, lợi nhuận của doanh nghiệp sẽ càng thấp, và do đó số thuế phải nộp cũng sẽ giảm theo. Chính vì lý do này mà việc “thổi phồng” giá vốn trở thành một trong những cách thức phổ biến để trốn thuế.
Bài viết này sẽ phân tích chi tiết ba nhóm thủ thuật chính mà các DNNVV thường sử dụng, đồng thời cung cấp những nhận định và đánh giá từ góc độ tài chính về tác động của những hành vi này đến nền kinh tế và hệ thống thuế quốc gia.
Phần I: Thủ Thuật Thổi Phồng Giá Vốn Hàng Bán
1 Lợi Dụng Chiết Khấu Mua Hàng – Trò “Ăn Hai Đầu”
Một trong những thủ thuật phổ biến nhất mà các DNNVV sử dụng là việc lợi dụng chiết khấu mua hàng. Để hiểu rõ hơn, chúng ta hãy xem xét một ví dụ cụ thể.
Công ty A chuyên kinh doanh thiết bị điện tử. Do mua hàng với số lượng lớn từ nhà cung cấp, công ty được hưởng chiết khấu 10% trên tổng giá trị đơn hàng. Theo quy định, khi tính giá vốn hàng bán, công ty phải trừ đi số chiết khấu này để có được giá vốn thực tế. Tuy nhiên, trong thực tế, nhiều doanh nghiệp vẫn tính giá vốn theo giá gốc, không trừ chiết khấu.
Cụ thể, nếu công ty A mua hàng trị giá 1 tỷ đồng và được chiết khấu 100 triệu đồng, giá vốn thực tế chỉ là 900 triệu đồng. Nhưng trên sổ sách, công ty vẫn ghi nhận giá vốn là 1 tỷ đồng, tạo ra khoản chênh lệch 100 triệu đồng. Khoản chênh lệch này sẽ làm giảm lợi nhuận trên giấy, từ đó giảm số thuế thu nhập doanh nghiệp phải nộp
Theo quy định tại Thông tư 200/2014/TT-BTC, tài khoản 632 – Giá vốn hàng bán được sử
dụng để phản ánh trị giá vốn thực tế của sản phẩm, hàng hóa đã bán trong kỳ [1]. Việc
không trừ chiết khấu khi tính giá vốn là vi phạm nguyên tắc kế toán cơ bản và có thể bị xử
phạt khi cơ quan thuế kiểm tra.
2 Thao Túng Giá Trị Sản Phẩm Dở Dang – Khi “Chưa Xong” Thành “Đã Xong”
Sản phẩm dở dang là những sản phẩm đang trong quá trình sản xuất, chưa hoàn thành. Việc xác định giá trị của những sản phẩm này có ảnh hưởng trực tiếp đến giá vốn hàng bán. Nhiều DNNVV đã lợi dụng điều này để thao túng số liệu.
Ví dụ, một công ty sản xuất đồ gỗ có 1000 bộ bàn ghế đang trong quá trình hoàn thiện cuối cùng. Theo thực tế, những bộ bàn ghế này đã hoàn thành 90% và có giá trị 450 triệu đồng. Tuy nhiên, công ty cố tình không đánh giá hoặc đánh giá thấp giá trị này, chỉ ghi nhận 200 triệu đồng. Kết quả là 250 triệu đồng bị “chuyển” vào giá vốn hàng bán của kỳ hiện tại, làm tăng chi phí và giảm lợi nhuận.
Thậm chí có những trường hợp nghiêm trọng hơn, một số DNNVV hoàn toàn không đánh giá sản phẩm dở dang cuối kỳ, bao gồm cả giá trị xây lắp. Điều này có nghĩa là toàn bộ chi phí đã bỏ ra cho những sản phẩm chưa hoàn thành đều được tính vào giá vốn của kỳ hiện tại, tạo ra một khoản chi phí “ảo” khổng lồ
3 Trò Chơi Với Hàng Tồn Kho – Khi “Không Có” Vẫn Bán Được
Hàng tồn kho là những hàng hóa, sản phẩm mà doanh nghiệp đang có trong kho chưa bán được. Việc quản lý và ghi chép hàng tồn kho chính xác là yêu cầu bắt buộc của kế toán doanh nghiệp. Tuy nhiên, nhiều DNNVV đã biến điều này thành công cụ để thao túng giá vốn.
Một hiện tượng đáng báo động là việc một số DNNVV trên bảng Xuất – Nhập – Tồn thời điểm cuối năm (31/12) không có hàng tồn kho nhưng vẫn xuất bán hàng hóa. Điều này về mặt logic là không thể xảy ra – làm sao có thể bán được hàng khi không có hàng trong kho?
Thực tế, đây là một thủ thuật tinh vi. Doanh nghiệp cố tình ghi nhận toàn bộ hàng hóa đã nhập trong năm là đã bán hết, ngay cả khi thực tế vẫn còn hàng trong kho. Bằng cách này, toàn bộ chi phí mua hàng sẽ được tính vào giá vốn hàng bán, làm tăng chi phí và giảm lợi nhuận chịu thuế.
.4 Không Phân Bổ Chi Phí Đúng Cách – Khi Mọi Thứ Đều Thành “Chi Phí Ngay”
Trong kế toán, có những chi phí cần được phân bổ cho hàng tồn kho và sản phẩm dở dang, chứ không được tính hết vào chi phí của kỳ hiện tại. Điển hình là chi phí thu mua hàng hóa, chi phí công cụ dụng cụ. Tuy nhiên, nhiều DNNVV cố tình không thực hiện việc phân bổ này.
Ví dụ, một công ty có chi phí vận chuyển hàng hóa là 100 triệu đồng trong năm. Trong đó, 60 triệu đồng liên quan đến hàng đã bán, 40 triệu đồng liên quan đến hàng vẫn còn tồn trong kho. Theo đúng quy định, chỉ có 60 triệu đồng được tính vào giá vốn hàng bán, 40 triệu đồng còn lại phải được phân bổ cho hàng tồn kho. Nhưng công ty lại tính toàn bộ 100 triệu đồng vào giá vốn hàng bán, tạo ra khoản chi phí thừa 40 triệu đồng. Hành vi này vi phạm nguyên tắc phù hợp trong kế toán, theo đó chi phí phải được ghi nhận tương ứng với doanh thu mà nó tạo ra. Khi không phân bổ đúng cách, doanh nghiệp đã làm
méo mó thông tin tài chính và trốn thuế một cách bất hợp pháp.
Phần II: “Định Mức” Công Cụ Gian Lận trong sản xuất
1 Xây Dựng Định Mức Vật Tư “Khống” – Nghệ Thuật Thổi Phồng Chi Phí Định mức vật tư là lượng nguyên liệu, vật liệu cần thiết để sản xuất ra một đơn vị sản phẩm.
Đây là một chỉ tiêu quan trọng trong quản lý sản xuất và tính toán giá thành. Tuy nhiên, nhiều DNNVV đã biến định mức này thành công cụ để tăng giá vốn một cách bất hợp pháp.
Để hiểu rõ hơn, chúng ta hãy xem xét ví dụ của một công ty sản xuất đồ nội thất. Theo thực tế, để sản xuất một chiếc tủ gỗ, công ty cần 0.5 mét khối gỗ. Tuy nhiên, trên giấy tờ, công ty lại xây dựng định mức là 0.7 mét khối gỗ cho một chiếc tủ. Khi sản xuất 1000 chiếc tủ, công ty chỉ thực sự sử dụng 500 mét khối gỗ, nhưng trên sổ sách lại ghi nhận là đã sử dụng 700 mét khối. Chênh lệch 200 mét khối này sẽ tạo ra khoản chi phí nguyên vật liệu “ảo”, làm tăng giá vốn sản xuất.
Việc này trở nên dễ dàng hơn khi hiện tại chỉ một số ít ngành nghề có định mức sản xuất chung do nhà nước ban hành, như xây dựng, cầu đường, xăng dầu, dệt may. Đối với phần lớn các ngành nghề khác, doanh nghiệp được quyền tự xây dựng và quyết toán định mức theo quy định của pháp luật về thuế đối với DNNVV. Điều này tạo ra “kẽ hở” để các doanh nghiệp lợi dụng.
Một số doanh nghiệp thậm chí còn không xây dựng định mức vật tư, hạch toán chi phí tiêu hao nguyên vật liệu cho sản xuất vượt định mức mà không có căn cứ rõ ràng. Khi không có định mức cụ thể, việc kiểm soát và giám sát việc sử dụng nguyên vật liệu trở nên khó khăn, tạo điều kiện cho các hành vi gian lận.
2 Thỏa Thuận “Nâng Giá” Với Nhà Cung Cấp – Trò Chơi “Ăn Chia”
Một thủ thuật tinh vi và khó phát hiện hơn là việc DNNVV thỏa thuận với nhà cung cấp để nâng báo giá nguyên vật liệu đầu vào. Đây là một hình thức gian lận phối hợp giữa hai bên, trong đó cả hai đều có lợi.
Cụ thể, giả sử giá thị trường của một loại thép xây dựng là 15 triệu đồng/tấn. Tuy nhiên, công ty xây dựng B thỏa thuận với nhà cung cấp để báo giá 18 triệu đồng/tấn trên hóa đơn.
Hóa đơn được xuất đúng theo giá đã thỏa thuận, hoàn toàn hợp pháp về mặt hình thức.
Nhưng thực tế, công ty B chỉ phải trả 15 triệu đồng/tấn, còn 3 triệu đồng chênh lệch sẽ được nhà cung cấp “hoàn trả” dưới nhiều hình thức khác nhau như tiền mặt, quà tặng, hoặc dịch vụ khác.
Bằng cách này, công ty B đã tạo ra được khoản chi phí nguyên vật liệu “ảo” 3 triệu đồng/tấn, làm tăng giá vốn sản xuất và giảm lợi nhuận chịu thuế. Đồng thời, nhà cung cấp cũng có lợi vì được “hợp thức hóa” một phần doanh thu, có thể sử dụng để bù đắp cho những khoản chi phí khác hoặc chia sẻ lợi ích với công ty B.
Thủ thuật này đặc biệt “kín đáo” vì tất cả các chứng từ, hóa đơn đều hợp lệ về mặt pháp lý. Việc phát hiện ra gian lận này đòi hỏi cơ quan thuế phải có những biện pháp kiểm tra sâu, so sánh giá cả thị trường và điều tra mối quan hệ giữa các bên liên quan.
3 Lợi Dụng Kẽ Hở Pháp Lý – Khi “Tự Quyết” Trở Thành “Tự Do”
Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng gian lận định mức vật tư là việc pháp luật hiện tại cho phép DNNVV tự xây dựng và quyết toán định mức. Điều này xuất phát từ mục đích tốt là tạo điều kiện cho doanh nghiệp linh hoạt trong quản lý sản xuất, phù hợp với đặc thù của từng ngành nghề.
Tuy nhiên, trong thực tế, nhiều doanh nghiệp đã lợi dụng quyền tự chủ này để phục vụ mục đích trốn thuế. Việc thiếu một hệ thống định mức chuẩn cho tất cả các ngành nghề đã tạo ra “vùng xám” trong quản lý thuế, khiến cho việc kiểm tra, giám sát trở nên khó khăn.
Để minh họa cho vấn đề này, chúng ta có thể so sánh với ngành xây dựng – một trong những ngành có định mức chuẩn. Trong ngành này, việc gian lận định mức vật tư ít xảy ra hơn nhiều so với các ngành khác, bởi vì có những tiêu chuẩn rõ ràng để đối chiếu và kiểm tra.
Ngược lại, trong ngành sản xuất đồ điện tử chẳng hạn, việc xác định định mức linh kiện cho một sản phẩm có thể rất đa dạng và phức tạp. Không có định mức chuẩn, cơ quan thuế khó có thể đánh giá được liệu định mức mà doanh nghiệp đưa ra có hợp lý hay không.
Khi các doanh nghiệp cạnh tranh không công bằng bằng cách trốn thuế, những doanh nghiệp tuân thủ pháp luật sẽ bị thiệt thòi. Hơn nữa, việc thổi phồng chi phí sản xuất còn làm méo mó thông tin thị trường. Khi các báo cáo tài chính không phản ánh đúng thực tế, các nhà đầu tư, ngân hàng và đối tác kinh doanh sẽ có những quyết định sai lầm dựa trên thông tin không chính xác.
Việc các DNNVV sử dụng những thủ thuật để thổi phồng giá vốn hàng bán nhằm trốn thuế là một vấn đề nghiêm trọng, có tác động tiêu cực đến nền kinh tế và xã hội. Những thủ thuật này không chỉ gây thiệt hại về ngân sách nhà nước mà còn tạo ra sự cạnh tranh không công bằng, làm méo mó cơ chế thị trường. Bài viết tiếp theo sẽ vén màn bí mật hành vi gian lận liên quan đến khấu hao TSCĐ. Hãy tiếp tục theo dõi để nhận giá trị hữu ích nhé.
